تاریخچه شهر توس
شهر توس محل آرام گرفتن شعرایی چون حکیم ابوالقاسم فردوسی و شعرای معاصر همانند اخوان ثالث است که هرساله گردشگران زیادی را پذیرا است و در مجاورت شهر مشهد مقدس وسعی به قدر تاریخ دارد. مکان جغرافیایی شهر توس به گونه ای است که قوچان در غرب، کلات نادری در شمال، نیشابور در جنوب و سرخس و زورآباد و جام در شرق و شمال شرقی آن وجود دارند.
توس در شمال شرق ایران نام یک ولایتی است که از دو سوی دو رشته کوه هزارمسجد از شمال و رشته کوه بینالود در جنوب آن را دربر گرفته است. در قرون اولیه اسلامی شامل چند شهر طابران و نوغان و تروغبه و اردکان سایر شهرهای این منطقه بوده اند و فاصله این شهر تا مشهد ۲۰ کیلومتر راه است. برخی روایات اساطیری بنای شهر توس را به « جمشید» نسبت داده اند و در تاریخ اسطوره ای ایران جایگاه ویژه ای دارد.
شهر توس برای اولین بار در قرن ۶ هجری به دست «غزها» ویران شد که زمان ورود اسلام به ایران بود و بعد از سپاهیان مغول در سال ۶۱۷ ه.ق آن را با خاک یکسان کردند اما بعد مدتی دوباره بازسازی شد و برای بار آخر میرانشاه پسر تیمور در سال ۷۹۱ه.ق این ناحیه را ویران کرد. شهر توس در حوضه ی رودخانه ی کشف رود واقع شده است و با شرایط مساعد طبیعی که دارد توانسته منطقه ای مناسب برای سکونت باشد.
آرامگاه فردوسی مهمترین جاذبه گردشگری توس است که بالاترین درجه در جذب گردشگران استان بعد از حرم امام رضا را به خود اختصاص داده است.
آرامگاه فردوسی
این بنا در باغ زیبایی در شمال شهر تاریخی توس منتهی الیه بلوار پردیس واقع شده است و روستای توس در ضلع شرقی و روستای اسلامیه در ضلع غربی آرامگاه قرار گرفته است. آرامگاه فردوسی بعد از ۵ سال توسط استاد حسین لرزاده و استاد طاهرزاده در ۱۲۱۲ به اتمام کار خود رسید. این بنا بر اثر عدم رعایت مسائل فنی و جذب رطوبت و مقاومت خاک با وجود تعمیرات مکرر نشست کرد و با سعی و تلاش مهندس هوشنگ سیحون تخریب و بعد مقاومت سازی بازسازی شد.
جایگاه کنونی این بنا در شهر توس قرار دارد که امروزه نام آن «مجموعه فرهنگی باغ آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی» است. آرامگاه فردوسی با الهام گرفتن از آرامگاه کوروش بزرگ در پاسارگاد از سه قسمت تشکیل شده است. قسمت اول در داخل این آرامگاه سنگ قبری مرمرین با ابعاد یک در یک ونیم متر و ارتفاع آن نیم متر است که روی یک سکوی مرمرین قرار گرفته است.
قسمت دوم تالاری به شکل مربع است که از سنگ های مرمر ساخته شده و با کاشی تزیین شده است، چهار ستون در اطراف این تالار وجود دارند که تکیه گاه گچبری های آن است. قسمت سوم یک محوطه ی پلکانی با سنگ های مرمر که اتاق روی آن قرار گرفته است و همچنین تعداد زیادی از شعرهای فردوسی بر روی آن کنده کاری شده است.
نقش های سنگی برجسته ای از داستان های شاهنامه بر روی دیوار های ضلع های جنوبی و شرقی تالار به نمایش گذاشته شده است. از سمت جنوب درب ورودی این مجموعه است و روبه روی درب ورودی استخری وجود دارد با ابعاد (۳۰ در ۱۰) متر که تصویر آرامگاه در آن منعکس میشود. ساختمانی در شمال غرب این مجموعه وجود دارد که قبلا محل استراحت بازدیدکنندگان بوده اما از سال ۱۳۶۱ به موزه تبدیل شده است.